EMA en EBA: wat is de stand van zaken?

De strijd tussen EU-landen is nu op zijn heetst, om de organisaties EMA en EBA binnen te hengelen. Net als veel bedrijven maken deze agentschappen deel uit van de ‘Brexodus’. Wat is de stand van zaken?

Meer dan twintig landen hebben een stad naar voren geschoven als nieuwe locatie voor de European Banking Authority (EBA) en het European Medicines Agency (EMA), beide gesitueerd aan de Canary Wharf in Londen. Amsterdam probeert het EMA binnen te halen en heeft als grote concurrenten Barcelona, Dublin, Kopenhagen en Milaan. Op 31 juli jl. verstreek de deadline om het zg. bidbook in te dienen. In oktober wordt er gestemd; tijdens de Algemene Vergadering in november 2017 valt de uiteindelijke beslissing voor beide locaties door de Europese Commissie.

De verhuizing van deze twee ‘parels van de EU’ betekent een aderlating voor het VK en een mogelijke schatkist voor de nieuwe gastheer. Bij het EMA en de EBA samen werken ruim 1000 experts, de agentschappen zijn goed voor 45.000 jaarlijkse bezoekers. Ze trekken ook bedrijven aan die graag in hun nabijheid komen werken. Op de website van de Europese Raad (ER) is te zien welke landen kandidaat zijn en hoe zij zich presenteren, zowel schriftelijk, visueel (website) als op video. Bijna alle EU-landen meldden zich aanvankelijk als kandidaat, maar uiteindelijk strijden uiteindelijk 19 landen voor het EMA en acht voor de EBA (daar zit Nederland niet bij).

Het filmpje voor Nederland doet soms denken aan een Arjen Lubach parodie. Het filmpje begint met: “After all, we’re not that different: We also have a very stylish queen and we enjoy fish and chips” (beeld van een man die een haring naar binnen hapt). Vervolgens worden de vele Internationale Organisaties in Den Haag genoemd en de al aanwezige Europese medicijnenwaakhond College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). De plek waar het gebouw voor EMA moet komen wordt geshowd (de Zuid-As), de afstand tot Schiphol (tien minuten) en nieuwkomers wordt beloofd dat zij individuele coaching krijgen om te aarden in Amsterdam. Dan eindigt het met “The Dutch are open-minded folk, with a lively international capital to prove it” (plaatje van Koningsdagvierders). Over de film heen verschijnen vier C’s maar in de tekst wordt daar niet over gerept. In de filmpjes van andere landen komen wat minder volksgewoontes en meer steekhoudende argumenten naar voren, geuit door experts uit de medische wereld. Dublin stelt drie mogelijke locaties voor, in Kopenhagen is het gebouw al gehuurd en kan het EMA er zo in, Stockholm noemt zijn medische ‘hub’. Veel landen hebben gekozen voor een persoonlijke aanpak door expats aan het woord te laten die er al wonen.

Hoeveel moeite hebben de kandidaten tot nu toe gedaan voor EMA? Nederland, Ierland en Denemarken organiseerden events in Brussel om hun bids te presenteren. De meeste Oost-Europese landen bleven nog even stil, om hun lobbykrachten pas later in het proces te laten gelden. Vijf van de 23 geïnteresseerde landen hadden geen tijd om het agentschap te bezoeken. Van de landen die dat wel deden, klopte Hongarije als eerste aan de deur. Sommige landen hebben zelfs méér dan eens het agentschap bezocht, waaronder Oostenrijk (drie keer) Denemarken en Frankrijk (beide twee keer). Ministers van gezondheid van Spanje, Frankrijk, Ierland, Malta, Portugal, Romenië en Zweden zijn allemaal langs geweest. Andere landen hebben plaatsvervangers gestuurd. Vrijwel alle gasten lieten flyers achter om EMA-personeel te overtuigen dat hún land het meest geschikt was.

Onder de selectiecriteria voor een nieuwe vestigingslocatie, zoals bereikbaarheid, de continuïteit van het werk van de agentschappen, internationale scholen, goed geschoold personeel, voldoende woningen, mogelijkheden om te werken voor partners, hotelcapaciteit voor de jaarlijkse bezoekers en een gezondheidscluster, valt ook het doel om agentschappen gelijkelijk over Europa te verdelen. Dit is in december 2003 door alle lidstaten afgesproken en in 2008 nog eens bevestigd.

De Commissie heeft die verdeling echter lager op de ranglijst gezet, met het argument dat deze regel vooral geldt voor locaties van nieuwe agentschappen. Wel dienen de lidstaten rekening te houden met de geest van deze regeling. Dat de organisaties door kunnen gaan met business as usual en verhuizen naar een liefst centraal gelegen stad zijn hoger op de prioriteitenlijst komen te staan. Deze keuzes verkleinen de kansen voor Oost-Europese kandidaten, waar tot nu toe de agentschappen dun bezaaid zijn. Een andere factor van belang is de bijkomende hoge kosten van de verplichte overname van het Londense huurcontract (à 3 miljoen, tot 2037) en opslagruimte voor het gehele archief van EMA. Veel opslagruimte. Het nieuwe gebouw moet uiteraard direct te betrekken zijn op het moment van verhuizen in 2019.

Na veel discussie is besloten dat in oktober wordt gestemd in drie rondes. Eerst wordt de locatie van het EMA afgekaart, dan de EBA. Dit moet de schijn van belangenverstrengeling tegengaan, beide organisaties mogen niet in dezelfde stad komen en het is de bedoeling ze als twee aparte processen te benaderen. Omdat zoveel landen meedoen, is afgesproken dat elke lidstaat zes stempunten heeft, waarvan drie naar de eerste keus gaan, twee naar de tweede en één naar de derde keus. Als een van de landen drie punten ontvangt van minstens 14 landen, dan heeft dit land gewonnen. Zo niet, dan gaan de drie landen met het hoogste aantal punten door naar de tweede stemronde. In die ronde heeft elke lidstaat nog maar 1 stem, voor een van de overgebleven kandidaten. Als een voorstel de meerderheid van de stemmen krijgt, is deze de winnaar. Zo niet, dan is er een derde ronde met wederom één stem per land. Degene met de meeste stemmen wordt de gastheer voor EMA; vervolgens zal hetzelfde proces plaatsvinden voor de EBA.

Hoewel de EBA en EMA als twee verschillende gevallen behandeld moeten worden, zal steunruil waarschijnlijk wel plaatsvinden. Er gaan verschillende geruchten rond. Frankrijk zou aan Duitsland voorgesteld hebben om Frankfurt de EBA te laten winnen, als het EMA in Lille terecht zou komen. Een ander verhaal gaat dat de Fransen hun steun zouden uitspreken voor Frankfurt als een Oost-Europees land voor het EMA in aanmerking zou komen, in ruil voor het financieel versterken van een bestaand Frans agentschap, ESMA. Duitsland zou alleen maar op beide agentschappen inzetten in de hoop dat het in ieder geval de EBA binnenhaalt, Hongarije en Polen doen dat ook, maar laten niet weten welke ze prefereren. Ondertussen wordt door de Oost-Europeanen achter de schermen gelobbyd om voorrang te krijgen op landen die al een agentschap huisvesten. Bulgarije, Polen, Roemenië, Hongarije en Kroatië zijn succesvol in lobbyen achter gesloten deuren, zo heeft de procedure van CEPOL de vorige keer laten zien (in 2014, waarbij het Oost-Europese blok een patstelling veroorzaakten zodat alleen nog maar op Hongarije gestemd kon worden).

Amsterdam en Den Haag hebben momenteel niet genoeg capaciteit op de internationale scholen voor de ruim 600 kinderen van de nieuwe EMA-werknemers; Amsterdam heeft bovendien te weinig woningen. Het EMA-gebouw op de Zuid-As is nog niet klaar. Hoewel de overheid 11 miljoen heeft toegezegd voor huisvesting en internationale scholen, is dit misschien niet overtuigend genoeg. Verder heeft Nederland toegezegd alle families persoonlijk te helpen met integreren, andere landen doen dit ook. En, als het gebouw eind maart 2019 nog niet klaar is, dan is er een transitiegebouw, aldus locoburgemeester Kajsa Ollongren. Nederland heeft 8 miljoen gereserveerd voor de training van medewerkers uit andere EU-landen om bij EMA te kunnen werken en zegt 2 miljoen in zijn eigen medische agentschap CGB te zullen steken. Minister Schippers heeft in juni het Nederlandse bid mogen presenteren, samen met VUmc bestuursvoorzitter Wouter Bos.

 Welke steden zullen het worden? Houden de lidstaten rekening met de afspraak voorrang te geven aan een land dat nog geen agentschappen heeft, of juist met een centraal gelegen stad die makkelijk bereikbaar is en waar de transitie soepel zal verlopen? Het zal afhangen van de lobby en hoeveel steunruil er plaatsvindt. De landen met het meeste ‘wisselgeld’ en de slimste onderhandelaars met de juiste vrienden zullen uiteindelijk de gastheer worden.

Epiloog: Amsterdam heeft goed gelobbyd; op 20 november is het fel begeerde EMA daar binnengehaald. Hoe verliep de finale?

Allereerst zijn er drie blokken ontstaan tijdens de lobby voor het Europees Medicijnen Agentschap EMA. Het Oost-Europese blok schaarde zich achter de Slowaakse hoofdstad Bratislava. Een Zuid-Europese lobby ontstond voor Milaan (die stemmen ontving van Griekenland, Malta, Roemenië en Cyprus). Daarom leek het moeilijk voor Amsterdam, met als grote concurrent Kopenhagen, om steun te verzamelen.

Wouter Bos reisde onvermoeibaar Europa rond om bijvoorbeeld Oost-Europese landen te beloven in de toekomst belangrijke medische kennis te delen in ruil voor hun stem op Amsterdam. Doordat Malta op het laatste moment afhaakte en daarop volgend ook Kroatië en Ierland, waren er nog maar zestien landen in de race op 20 november 2017. Spannend, want deze landen stemden wel mee, maar hun zes stemmen in de eerste ronde gingen niet meer naar hun eigen stad.

In de tweede stemronde bleven Milaan met 25 stemmen, en Kopenhagen en Amsterdam met elk 20 stemmen over. Bratislava (15 stemmen) en Barcelona (12 stemmen) vielen net buiten de top drie. In de volgende ronde kwamen vervolgens Milaan (12 stemmen) en Amsterdam (9 stemmen). In de laatste ronde werd het pas echt spannend: gelijkspel. Beide steden kregen 13 stemmen, één van de EU-landen heeft zich onthouden van stemming. Er zijn lootjes getrokken. Amsterdam kwam als winnaar uit de bus. De troostprijs, het Europese Banken Agentschap EBA, ging naar Parijs. Dit tot groot verdriet van Frankfurt en het in crisis verkerende Duitsland.

Ruim tachtig procent van het EMA-personeel heeft aangegeven naar Amsterdam te willen verhuizen. Het tijdpad is strak: op 30 maart 2019 moet de transitie voltooid zijn. De grote uitdaging van nu is het gebouw op tijd optrekken op de Zuid-As en de Internationale en Europese scholen uitbreiden, voordat er 300 kinderen bij komen.

 

‘White Paper on the Future of Europe’: gaan we over een ‘ander’ Europa nadenken?

De verkiezingen in Nederland en Frankrijk laten zien dat er nog steun voor het Europese project is, maar Europa moet veranderen. Weliswaar heeft Macron de Presidentsverkiezingen gewonnen, maar 34% van de Franse bevolking steunde Le Pen en het voornemen van het ‘Front National’ om de EU te verlaten. Ook Macron heeft aangegeven dat we niet op dezelfde Europese weg kunnen blijven doorgaan. In Nederland zijn meer meningen te vinden, maar de PVV, die als twee-na grootste partij in de laatste verkiezingen naar voren kwam, wil dat Nederland zo snel mogelijk het Europese avontuur opgeeft. Kortom, Europa is niet meer een onomstreden project, maar een politieke zorg geworden.

Na het Brexit referendum zijn de Europese leiders gestart met een nieuwe (zelf-)reflectie over de toekomst van Europa. Tijdens de top van Bratislava in september 2016 is het startschot gelost voor een indringend politiek reflectieproces. De bedoeling is dat dit proces, waarbij ook de buitenwacht wordt betrokken, tot een afronding komt voor de verkiezingen van het Europese Parlement in 2019. Of dat gaat lukken, en of dit proces tot een voor velen aansprekend Europa komt, is de vraag.

In ieder geval heeft de Juncker-Commissie op 1 maart jl. een algemene nota opgesteld met daarin een aantal denkrichtingen of scenario’s. Deze scenario’s omvatten de mogelijkheid van gewoon ‘doormodderen’ tot een politieke vlucht naar voren in de vorm van ‘veel meer samendoen’. Daartussen liggen opties om alleen de interne markt te bedienen, zich te richten op een beperkt aantal beleidsterreinen met de belofte om het dan wel ‘efficiënter’ te doen en de mogelijkheid van een Europa van ‘meerdere snelheden’.

De verschillende scenario’s zijn nog erg vaag zodat het amper mogelijk is om de voor- en nadelen op een rij te zetten. Ook wordt in de analyse van de Europese Commissie de gevolgen voor de reislustige en vooral ‘kosmopolitische’ burger haarfijn uiteengezet. Dat levert meteen de vraag op dat nu de burger is die zich tegen het Europese project heeft gekeerd en die de Commissie nu moet overtuigen van het ‘nieuwe’ Europa. De aanhangers van Le Pen, maar ook van de PVV in Nederland, zitten waarschijnlijk niet te wachten op allerlei sociale en andere rechten in het Europese buitenland: hun zorg is dat zij thuis maar amper hun hoofd boven water weten te houden en daardoor allerlei andere zorgen hebben.

De Rabobank heeft verschillende scenario’s van de Commissie op hun economische effecten beoordeeld. Daarbij is ook de optie van het uiteenvallen van de EU aan het pallet toegevoegd. De resultaten zijn niet verrassend: bij het uiteenvallen van de EU zijn de economische gevolgen heeft meest negatief. De economische groei zakt in, de werkloosheid neemt sterk toe, Nederland verliest haar leidende rol als haven van Europa, en de pensioenfondsen zien hun dekkingsgraad dalen ondanks stijgende rente en inflatie. Het scenario van meer samenwerken heeft het meest positieve effect op de economie. Bij doormodderen en twee snelheden zijn de effecten minder spectaculair (en waarbij de optie van twee snelheden het beter doet), maar daarbij past wel de aantekening dat doormodderen waarschijnlijk tot uiteenvallen leidt, wat een weinig plezierig vooruitzicht is.

De scenario’s van Juncker worden op dit moment verder uitgewerkt op deelaspecten. De Commissie heeft besloten om via reflectiepapers de mogelijkheden te verkennen. Het eerste paper is op 26 april jl. verschenen en gaat in op de sociale dimensie van Europa. Daarin wordt nagedacht over vragen als: zullen we sociale rechten beperken tot alleen het vrije verkeer van EU-burgers? En zou sociaal beleid een onderdeel moeten zijn van een kerngroep op het moment dat voor een Europa van twee-snelheden wordt gekozen? Afgelopen week is een tweede paper verschenen over globalisering. Daarin wordt ingaan op de gevolgen van globalisering en het idee dat Europa de scherpe kantjes van die ontwikkeling moet wegnemen. Dat zou niet via meer protectionisme moeten leiden, maar tot een betere verdeling van de baten van internationale handel, via ondersteunende sociale voorzieningen en subsidies. De vraag is of verstandig is dat Europa nu ook voor zichzelf een taak ziet op het terrein van sociale zekerheid. Dat is een taak die traditioneel bij lidstaten is belegd en waarbij sprake is van een enorme diversiteit, zowel in termen van nationale koopkracht als de wijze waarop die taken nationaal worden bekostigd.

Er volgen nog reflecties over de EMU, defensie en het Europese budget. Wat mist is een reflectie over burgers en legitimiteit. Zou het niet verstandig zijn om ook daarover een grondige analyse te maken? De huidige malaise lijkt vooral veroorzaakt te worden door ontevreden kiezers die niet meer geloven in de voordelen van Europese samenwerking.  Om die kiezers weer voor Europa te winnen, is op z’n minst informatie over oorzaken en problemen nodig.

Meer in het algemeen zijn de analyses die tot dusverre zijn gemaakt nog niet erg overtuigend. Weliswaar wordt aangegeven dat we in dit debat over het ‘nieuwe’ Europa vooral ‘out-of-the-box’ moeten denken, maar sommige oplossingen blijven wel heel dicht bij bestaande ideeën uit Brussel. Een voorbeeld is het recente debat over Europees ouderschapsverlof in het kader van een meer sociaal Europa. Daarbij komt meteen de vraag op of dat nu niet veel beter nationaal of zelfs regionaal kan worden geregeld. Is het niet beter dat de vaders in Nederland de onderhandelaars aan het Binnenhof oproepen wat aan hun situatie te doen dan ouderschapsverlof Europa-breed te regelen?

Verder is in het kader van een reflectie over Europa een aantal aspecten nog onvoldoende benoemd. Uitgangspunten die een rol zouden moeten gaan krijgen in een debat over Europa. Dat zijn in ieder geval de volgende:

1. Het loslaten van het gelijkheidsdenken in Europa: in veel discussies over nieuw beleid wordt vaak het argument ingebracht van het streven naar een ‘level-playing field’. Daarmee wordt bedoeld dat verschillen tussen landen nadelig zijn voor de beleidsuitvoering of ongelijkheid kunnen veroorzaken. Mijn voorstel is dit argument nu maar eens te gaan mijden. Verschillen tussen landen, maar ook tussen regio’s, gemeenten, buurten en mensen bestaan. De vraag is of dit erg is. En wanneer we daarover twijfelen moeten we gewoon burgers maar eens vragen of zij een taak regionaal, nationaal of Europees geregeld willen hebben. Dan komen we er wellicht achter dat Europa vaak niet nodig is.
2. Het loslaten van het idee dat Europa veel problemen oplost: vaak worden allerlei problemen op de Europese beleidsagenda geplaatst waarbij het maar de vraag is of die, op een zinvolle wijze, door middel van Europees beleid kunnen worden aangepakt. Ex-post evaluatieonderzoek laat zien dat dit vaak knap lastig is. Opvallend is ook dat vaak geen ex-post evaluaties worden uitgevoerd, ook wanneer dat eerder wel was afgesproken. Kortom, is het maar de vraag of Europa veel kan met de problemen die nu op de beleidstafel worden gedeponeerd. Dat creëert alleen maar te hoog gespannen verwachtingen zonder dat er veel zal veranderen.
3. Het verminderen van onnodige regels: de Europese Commissie probeert al enige tijd met het Regulatory Fitness and Performance programma (REFIT) de regeldruk vanuit de EU te verminderen. Onnodige regels worden geschrapt, terwijl niet-werkende regels worden vervangen. Dit programma zou de komende tijd nog intensiever moeten worden doorgezet met steun van de Europese wetgever (e.g. de lidstaten en het Europees Parlement), die ook bereid moet zijn die onnodig regels daadwerkelijk te schrappen. Niet ieder regel is een behulpzame regel die mensen helpt om problemen aan te pakken. Ook komt daarbij opnieuw de vraag aan de orde of een aanpak niet beter op nationaal, regionaal of lokaal niveau georganiseerd kan worden.
4. Het versterken van de gewone wetgevingsprocedure: nog steeds is binnen de EU de gewone wetgevingsprocedure, waarin het Europees Parlement een rol heeft, geen gemeengoed. Op verschillende terreinen wordt nog steeds wetgeving door de lidstaten gemaakt. Verder komt verreweg de meeste regelgeving uit de hoek van de Commissie. Op basis van delegatiebepalingen maar ook de bevoegdheid uitvoeringswetgeving af te kondigen, is de Commissie de grootste producent van verordeningen en richtlijnen. Voor een Europa van de burger, waarbij transparante en het kunnen volgen van procedures belangrijk is, is deze praktijk onverstandig. Hier zou de Commissie, maar ook de lidstaten, hand in eigen boezem moeten steken door met de burgers van Europa af te spreken om veel meer regelgeving via het Europese Parlement te laten verlopen.

Met deze vier aanvullende uitgangspunten komt de discussie over Europa al wat verder weg te staan van het bestaande en bekende. Laten we hopen dat wij de komende jaar, politiek en maatschappelijk, eens behoorlijk buiten die gangbare paden treden. Dat is goed voor Europa, Europees beleid en Europese kiezers.

Over de Nederlandse formatiebesprekingen: Zit Edith Schippers op de goede weg?

Afgelopen week heb ik met mijn studenten een serious game gedaan over de formatiebesprekingen in Nederland. Met in totaal negen verschillende groepen is onder leiding van een VVD informateur geprobeerd een coalitie te smeden met verschillende partijen. In het spel waren de belangrijkste partijen van dit moment betrokken (VVD, CDA, D66 en GroenLinks), naast de PVV en de CU. Verder is het aantal belangrijke dossiers beperkt tot een drietal, namelijk de zorg, defensie en de opvang van vluchtelingen.

Natuurlijk is zo’n spel maar een spel. Bovendien zijn er meerdere redenen om de uitkomsten van die simulatie met een korretje zout te nemen. Om te beginnen is in het Haagse de PVV uitgesloten van regeringsdeelame door met name de VVD. In de campagne heeft Rutte dat heel duidelijk verwoord: “wij gaan niet samen met de PVV regereren”. Een statement dat wellicht heeft meegeholpen om de VVD nog een extra zetel te bezorgen door strategische, zwevende kiezers. In het spel is zo’n ‘cordon sanitaire’ niet opgetrokken en konden de deelnemers ook met de PVV samenwerken.

Een tweede beperking is natuurlijk het aantal dossiers. Zorg, defensie en vluchtelingen zijn belangrijke issues, maar werk, milieu, Europa zijn dat ook. Dat maakt het werk van Schippers een stuk lastiger, want haar puzzle is vele malen groter dan die van de studenten. Tegelijkertijd biedt dat ook mogelijkheden om meer uitruilen te maken waardoor alle partijen in de coalitie op belangrijke punten kunnen ‘winnen’ voor ‘hun’ achterban. Vanzelfsprekend zijn dit steeds weer andere punten, zodat wij, als burgers, wel goed door het gehele pakket aan compromissen moeten kijken om te begrijpen wie wat krijgt.

Er zijn nog andere punten te noemen, waaronder het feit dat studenten natuurlijk een andere focus kunnen hebben dan onze professionele onderhandelaars aan het Binnenhof. Maar het voert te ver om die nu ook in detail te bespreken.

De uitkomst van het spel was opmerkelijk. De meest gevormde coalitie in het spel was die tussen VVD-CDA-PVV en CU (in 44% van de gevallen). Op het Binnenhof zal deze coalitie niet gaan ontstaan vanwege het ‘nee’ van de VVD tegen de PVV. De coalitie die Schippers op dit moment probeert te maken—de coalitie VVD-CDA-D66-GroenLinks—werd helemaal niet gevormd. Geen van de teams kwam hierop uit. Dat had vooral te maken met de te grote verschillen tussen die partijen voor de dossiers die in het spel op tafel lagen. Wat betreft coalities zonder de PVV, werd de combinatie VVD-CDA-D66-CU één keer gevormd (11% van de gevallen). Een lastige combinatie, maar wel één die met goede wil mogelijk bleek.

Gelet op dit uitkomsten van dit spel, is het voor mij duidelijk geworden dat het vormen van een coalitie tussen VVD-CDA-D66 en GroenLinks een heel lastig gaat worden. Het verbindt partijen die dwars door het Nederlandse politieke landschap lopen. Wellicht lukt het Schippers om die partijen tot een akkoord te brengen, maar de vraag blijft of de fracties van vooral de VVD en GroenLinks hier veel mee op zullen hebben. Daarnaast hebben we ook nog de leden van beide partijen die misschien nog veel minder oog hebben voor het kunnen meeregeren in deze regenboogcoalitie, waarin hun visie in belangrijke mate verwaterd is. Misschien wordt het, zoals sommige waarnemers nu al suggeren, een lange formatie waarin uiteindelijk toch het roer naar rechts wordt gedraaid. Het overstappen van de combinatie VVD-CDA-D66-GroenLinks naar die met VVD-CDA-CU en D66. Mijn studenten waren in staat om die partijen tot een coalitie te vormen met een inhoudelijk beleidsakkoord. Dat zal vooral voor D66 slikken worden, omdat die partij dan op belangrijke thema’s moet gaan inleveren.

Ukrainians trying (again) to argue against the Dutch ‘No’ while ratification remains uncertain

A guest post by Elitsa Kortenska:

Since 6 April 2016 when a consultative referendum in the Netherlands on the EU’s Association Agreement  with Ukraine resulted in 61 percent votes against it and 38 percent in favour, ratification is on hold. The Netherlands was the last member state whose ratification was needed for its entry into force. Since April, the government and the Prime Minister have postponed decision to withdraw Dutch support for the Agreement several times. In the last couple of months, Dutch Prime Minister Mark Rutte has intensified his efforts in Brussels and in the Netherlands to resolve the problem. He stated repeatedly that the failure to ratify the Agreement would be a ‘massive mistake’ for the Netherlands, as POLITICO reported.

In October Rutte attempted to persuade political parties (see his official letter sent to Parliament) to rally around  and ratify it despite the referendum results. The forthcoming elections are making this a politically risky proposition especially with the initiators of the referendum Baudet and Jan Roos both going into politics with political formations on the right, aiming seats in parliament. Meanwhile, in an interview for a Dutch radio, former Dutch foreign minister and current Vice president of the European Commission Frans Timmermans urged political parties to give a green light to the Agreement and referred to the consultative nature of the referendum. Emphasizing the risk of instability in the region at the event of non-ratification, Timmermans said ‘we should not offer presents to Putin’. Yet the fate of Agreement remains uncertain due to the unwillingness of the Dutch second and first chamber to appear to dismiss the popular vote with national elections around the corner.

Earlier in October, Ukrainian officials, parliament members and civil society tried to argue the case for ratification and discussed the dynamics linked to it at a symposium, organized by the newly launched Netherlands-Ukraine Society. Speakers highlighted the paramount importance of the Treaty for the Ukraine domestic political and economic transformation. From the perspective of the seven Ukrainian students, who had led a six-day ‘For’ campaign just before the referendum date, the negative result meant a need  for more initiatives presenting a positive image of the ongoing transformation in ‘new’ Ukraine and AA-related reforms.

Ukrainian politicians and civil society members present at the event warned about the negative implications of failure of the Agreement. While Dutch citizens’ concerns and the ‘No’ vote must be taken seriously and addressed, according to Taras Kachka this could be achieved without renegotiating or changing the provisions of the Agreement. Since a number of the Treaty provisions have already been enforced, he hoped that that the Dutch ‘No’ would not ‘kill’ the Treaty. ‘The Agreement is not merely a technical tool for integration for Ukraine, but it symbolizes enormous changes in Ukrainian political culture and society’ he argued.

Enforcement of the treaty provisions has achieved progress in important areas of  reform: rule of law and market liberalization, but those have not reached a ‘point of no return’, civil society representatives argued. The Reanimation Reform Package (RRP) for Ukraine is a clear example of Ukrainian civil society engagement in the reform process. Olena Halushka, RRP representative, said: ‘the Maidan is the real evidence that signing the AA was not a political decision taken top-down’, but a result of citizens’ desire for transformation in Ukraine and the ‘Revolution of Dignity’.  Reforms and their enforcement are not irreversible, Halushka warned and emphasized that the political will for adopting and implementing reforms depends on full enforcement of AA provisions and the synergy between civil society and external EU pressure.

Parliamentarians Serhiy Kiral (Samopomich Union) and Vladyslav Golub (Petro Poroschenko Bloc) stressed political and financial support through the AA is key for maintaining political consensus on reforms domestically. Uncertainty over the Dutch decision has weakened the EU’s commitment to the Agreement, while the on-going Russian information war,  propaganda and aggression in Ukraine renders non-ratification extremely risky for domestic reform process, they argued.

While the Dutch ‘No’ cannot be simply disregarded, the implications of the failure of the Treaty could have more negative consequences for EU, the Netherlands and Ukraine than public is aware. According to the symposium speakers, one way to resolve the problem within the Netherlands is through broader public debate, information and communication on the economic benefits of the Treaty for the Netherlands It remains to be seen whether it is already too late for this, in terms of ratification. A decision from Dutch parliament is yet to come, but the delay already costs the EU some credibility, affects political commitment for reforms in Ukraine and potentially contributes to further political deadlock.

The contradictions of the Dutch referendum on the Association agreement with Ukraine

As the day of the advisory referendum in the Netherlands on the Association agreement with Ukraine nears, the bulk of the commentary seems to focus on the campaign, its trends and its context rather than the referendum question and the agreement it addresses. There have been lots of commentaries focusing on the geopolitics of the referendum, evaluating Russia’s possible attitude or role, as for example this recent piece  assessing a potential ‘no’ vote as a symbolic victory for Russia. Many analysts note the passive stance taken by the Dutch government and political parties of the government coalition who, after all, participated in the negotiations of the agreement that started all the way back in 2008. In a highly critical post, Judy Dempsey denounces the lackluster campaign by Dutch and European politicians and the lack of visible commitment to the  treaty and the values it embodies (rather than just trade) by the Dutch Prime Minister Rutte himself. In terms of the implications of the referendum results, there is little agreement on the significance of a potential ‘no’ vote. Some, consider the whole exercise to be meaningless, as given the advisory nature of the referendum, the government could ignore the results if they are negative.This post by Korteweg provides an overview of recent history of both the agreement and the Dutch referendum and of potential scenarios after the referendum.

Yet, as Kristof Jacobs pointed out in the SRV blog and also in a debate we held yesterday, the political consequences of ignoring a possible ‘no’ vote would be much wider  and harder to ignore than the legal ones. Both domestic and international consequences could be quite broad and far reaching. At least one of the government coalition parties, the Social Democrats, has committed to respecting the outcome of the referendum. Changing the wording of the Association agreement to satisfy the Dutch voters would also be quite problematic: in a total of 486 articles and 179 pages without the annexes, identifying which bits would have been found objectionable by Dutch votes in case of a ‘no’ majority would be difficult. The EU’s credibility in other international settings and policies, such as the revised European Neighborhood Policy or even ongoing enlargement process with the Western Balkans, would be compromised.

If we accept that future accessions or associations will become more and more politicized, as found in our enlargement assessment project maxcap (see here), we should try to take the question of the referendum seriously and evaluate, to the best of our current knowledge, what effects the Association agreement might have. Given its scope and the fact that establishing a Deep and Comprehensive Trade Area is quite a novel enterprise, as shown in this legal analysis, effects are difficult to estimate ex ante. The political reform provisions in the treaty, however, are both far-reaching and promising, in the clear commitment to domestic reforms in Ukraine (art 6), extensive requirements for transparency and the planned involvement of civil society (articles 299, 443). All other things being equal (which is not a given in Ukraine’s neighbourhood), the Agreement will provide both a roadmap and a set of incentives for reforms in democratic governance, as the EU has done in the past for countries like Bulgaria, Romania or Slovakia. It will be up to Ukrainian policy makers and politicians to take this opportunity. Yet rejecting the treaty by means of a negative vote in the Netherlands, or letting it exist in some kind of legal and political limbo while the Dutch government decides how to react to a potential negative result, would sap what energy and determination exist for reforms in Ukraine. So paradoxically, if we assume that at least some of the initiators of the Dutch referendum care about democracy and citizens, their democratic impulse might kill the attempts to make democracy mean something in Ukraine. This would be a strange outcome indeed.

 

Between Scylla and Charybdis: how will the Dutch Presidency connect our Union to citizens?

The flow of refugees from the war zones around Syria has become more and more a test to the European Union. This is also the case for the Dutch government, which will have the EU Presidency in the coming months. Before the EU-Turkey summit on November 29 last year, the Second Chamber in the Dutch parliament had a firm message to Prime Minister Rutte before he left for Brussels: Turkey needs to increase its border controls and shelter refugees in Turkey, and there will be no concessions on the accession of Turkey to the EU. The Christian-Democratic MP Pieter Omtzigt remarked on the latest Commission progress report: “It is better to call this a deterioration report.”[1]

The EU-Turkey summit made it clear how many European political leaders struggle with the refugee problem. Next to a package of measures to substantially reduce the flow of refugees—including 3 billion in support for the establishment of camps, health and education—there was a promise for visa liberalization. The talks on Turkish accession will be resumed.[2] European leaders, including the Dutch Prime Minister Rutte, had to pull all the stops to make a “deal” with Turkey.

Whether the accession negotiations with Turkey will really take off is not clear. The Dutch Presidency does not want to relax any of the existing criteria for enlargement, as has declared again and again. It is also striking that the chapter that will be re-opened, does not follow the Commission’s current policy. This new policy puts the most difficult chapters at the start of negotiations, so that a candidate builds a track-record of its performance during the accession period. In the Turkish case this would include issues like respecting the rights of minorities and improving the functioning of the judiciary. Evidently, both Brussels and Ankara were not yet ready to engage in this litmus test.

The main question that arises is whether the opening of some chapters is nothing more than an attempt to polish the Turkish international reputation after the shooting down of a Russian yet. There is no real intention to let Turkey eventually join. At the same time, and this is the problematic issue, European citizens are given the impression that Turkish EU membership is still feasible. An important group of these citizens has, as confirmed by recent research, no interest whatsoever to allow Turkey join the EU.

Comparative research shows that among citizens, in addition to a Euro-positive discourse, several discourses exist that are very critical of more European integration and further enlargement.[3] In the Netherlands, but also in Germany, there are at least two critical discourses. The first one would like to empower citizens in the EU and make the Union more democratic. This discourse emphasizes a deepening of existing cooperation in which citizens should be more involved in European decision-making. Enlargement is not categorically rejected but is only relevant in the long run.

The second critical discourse is much more radical and points to all kinds of problems with the Union. Expansion has become, according to this discourse, too costly, the participants refer to the Eastern enlargement. Moreover, the discourse also points at the increased competition on the labor market, which reduced wages and contributed to higher unemployment rates. Accession of Turkey is rejected because, in the words of some these participants, “Islam and democracy do not mix.”

These discourses show that many are not ready to have Turkey play a role in the Union. Many citizens do not understand the recent move of European politicians to offer EU membership to Turkey as a possible solution for the migration crisis. The main challenge of the Dutch Presidency is to get around these two issues in a way that is understood and appreciated by European citizens. This requires broad political and popular discussion about the direction Europe is heading in a way in which citizens can be better involved. It requires a clear political debate on whether Turkey could become a EU member. It also requires a discussion with these very same citizens on migration and the current influx of refugees. This debate is not only a European one, but also a national debate, since these issues also affects national politics. This puts the Dutch Presidency for the exceptional and difficult task, both in Europe and the Netherlands, to navigate between Scylla and Charybdis. Without committing to such a debate, especially in these two difficult issues, Dutch citizens will lose confidence in European solutions, and eventually in Dutch politics.[4]

[1] http://nos.nl/artikel/2071400-strenge-opdracht-aan-rutte-voor-top-eu-turkije.html

[2] http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2015/11/29-eu-turkey-meeting-statement/

[3] B. Steunenberg, S. Petek en C. Rüth (2011) ‘Between Reason and Emotion: Popular discourses on Turkey’s membership of the EU’ South European Society 16 (3): 449-68 (zie http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13608746.2011.598361); A. Dimitrova, E. Kortenska en B. Steunenberg (2015) Comparing Discourses about Past and Future EU Enlargements: Core Arguments and Cleavages, MAXCAP Working Paper Series, No. 13, August 2015 (zie http://www.maxcap-project.eu/system/files/maxcap_wp_13_2.pdf).

[4] A Dutch version of this post can be found at De Hofvijfer, http://www.montesquieu-instituut.nl/id/vjzxjbs5gihk/tussen_scylla_en_charybdis_hoe_verbindt

Debating the European Parliament is possible

On 6 June, in the municipal house of the city of The Hague, a roundtable debate took place, entitled ‘Towards a new parliament? The European Parliament after the 2014 elections‘. The invited speakers featured both prominent academics like Christophe Crombez (Stanford University/University of Leuven) and Claes de Vrees (Univeristy of Amsterdam), politicians like Wim van de Camp (a Member of the European Parliament from the Christian Democrats), and the expert Tom de Bruijn (former Permanent Representative of the Netherlands to the EU and current member of the Dutch Council of State, also an external teaching Fellow at the Institute of Public Administration). The debate was organized by the Institute of Public Administration of Leiden University and the Standing Group of the European Union of the European Consortium for Political Science Research (ECPR) with the support of the European Commission Representation to the Netherlands, the Dutch Minisitry of Foreign Affairs and the Hague municipality which co-sponsored the debate. The roundtable took place in the large atrium of the municipality, while somewhere upstairs negotiations on the new city government were still under way.

Most of the public were academics – the debate was part of the 7th Pan-European Conference on the EU – but, quite amazingly, people from all walks of life showed up as well – from secondary school students to journalists to retired civil servants. If anything, the full hall and lively discussion showed that debating the future of Europe with a broader public is not only necessary, but also possible.

The moderator, Joop Hazenberg, asked a number of questions about the speakers’ assessment of the results of the European Parliament elections, their vision of the future priorities and the future President of the Commission. Then there were questions from the floor.

Two of the speakers – Crombez and de Vreese were more positive than many may have expected on the entry of populist parties in the European parliament, rightly observing that these parties represent views that also have their place and are healthy for the debate. Van de Camp suggested that low turnout in EP elections is the result of lack of education on the EU in secondary schools, a view which was challenged by a member of the audience who was a secondary school pupil.

De Vreese shared results from his public opinion work which suggest that even more liberal parts of the Dutch electorate are negative towards some member states citizens. This left the audience wondering what the current views and expectations of the Dutch public are with regard to the Internal market.

Van de Camp was quite optimistic about Dutch companies taking advantage of the final opening of the market for services, yet did not respond to questions on how this would affect the free movement of labour in the Netherlands. De Bruijn highlighted a common energy policy as an urgent priority for Europe. The questions touched on EMU, human rights and the EU, internal market and the selection of the new Commission president. On the latter, the members of the panel were divided: while Crombez felt that making Mr. Juncker the next Commission President would strengthen democracy in the EU, de Brujin pointed out that Mr Juncker was not even on the list of the European People’s Party candidates. With this, a lively debate was finished as one of the highlights of an even livelier conference. This format mixing politicians and academics and using a public venue seems to hold some promise for all involved: academics, politicians, experts and the public.The very exchange of views is creating a better awareness where democracy in the EU is weak and what we can do to change this.

    

The EU’s Budget Negotiations and the Dutch Government: A Commentary

The Dutch government’s mission for last week’s budget negotiations, which had to be secured by Prime Minister Rutte, was three-fold: First, to maintain the 1 billion euro rebate on The Netherlands’ contribution to the EU. Second, to lower total EU spending. This goal might have seemed ambitious, given that new EU budgets had always been higher than the previous one, and given that the European Commission had asked for and increase of 5,5 per cent compared to the old 2007-2013 budget.

Third, Rutte’s goal was to modernize the budget in order to create more financial room for investing in the EU’s earning capacity, in areas such as research, innovation, transport, energy and digital networks.

While the latter goal is the most substantive in nature, the first two are highly political: Rutte seemed to be particularly keen on being able to demonstrate that he could succeed in making Brussels “give in and give up”, and to show that he could come home with spoils of some sort for the national electorate.

The first of these goals has been achieved: Rutte managed to maintain the Dutch rebate. The second goal was also successfully negotiated: for the first time in the history of the EU the budget has been pushed down. This makes The Netherlands part of the winning team in last Friday’s decision making process, together with Britain, Germany, Sweden and the other net-contributors.

By contrast, Rutte was not successful in securing a more modern EU budget: spending on Competitiveness for Growth may increase by 40 per cent to more than 125 billion euro, it still remains a very modest part of the total budget (12,6 per cent compared to 32,6 per cent for regional development and 37,4 per cent for agriculture).

So it can be concluded that Rutte has succeeded politically but lost in more substantive terms. In his first response to the press, Rutte stated: “Of course it is not possible to get everything you want when you negotiate with 27 member states. But we keep our rebate, for which we fought hard, and the total budget will be smaller. That’s appropriate, because all member states have to cut their spending”.

What Rutte does not mention is that since the last budget was made, the member states have asked the EU to do more, for instance in the field of regulating the financial services and national budgets, foreign policy and fighting cross border crime. The EU institutions will have to perform these additional tasks with fewer funds. For The Netherlands, there is a clear analogy with what the present central government demands from local authorities: policy decentralization has been paired with budget cuts for municipalities.

Another part of the budget that pleased the Dutch government is the demand for all EU institutions to cut down 5 per cent of their staff in the next years. Those EU-civil servants that remain will have to work longer hours without additional compensation and will face a salary cut of 6 per cent, seen as a “token of solidarity” with indebted EU member states. This measure tallies nicely with the recurrent debate on public sector rewards in The Netherlands. Just last week, there was outrage in Dutch newspapers and TV shows in response to the news that more than 3000 EU civil servants enjoy a higher salary than the Dutch prime minister himself.

The failure to truly modernize the EU’s budget is seen by many as a missed opportunity to use the budget negotiations as stating an ambition for Europe, rather than underlining the popular perception that EU budgets are more about finding a “gloomy compromise between political opportunism and subsidy addiction” as the Dutch Commissioner Neelie Kroes for Europe’s Digital Agenda called the budget agreement in the papers.

In sum, Rutte succeeded in achieving the two political goals that prevent him from losing political prestige domestically, but he failed to triumph in terms of creating more common added value for Europe, by moving away from the old economy and embrace the new economy. This can be taken as an indication of Europe’s long road ahead, both in terms of economic recovery and in terms of increasing multi-level political legitimacy.

Eastern Europeans in the Netherlands: A battle of the numbers or are journalists bad scientists?

RTL news  reported yesterday (link in Dutch) that the PVV, the Freedom Party led by Geert Wilders, have received 40 000 complains on their controversial website asking people to report Central and Eastern European citizens causing ‘problems’ in the Netherlands. More than half of these were, according to the news item of 13 December about ‘drunkenness, noise and parking problems’. No detailed breakdown of issues or problems or even an overview of the 40 000 (complaints/messages? filled forms?wesbite hits?) has been made available yet and still a number of Dutch media dedicated quite some attention to the figure mentioned by the PVV. 40 000 sounds, after all, very impressive, even of a percentage of the messages left on the website may have been  from people who had a positive story or complained about the website itself.  More importantly,  the journalists asking questions about the ‘Central and Eastern European problem’ seemed unaware of a report presented this very same week, on 12 December, of a broad representative study by the Polish Institute of Public Affairs  showing that the majority of Dutch people have a positive or neutral impression of Polish people working here.

This provides some food for thought. First, it appears difficult for the media to distinguish representative, science based results from any other numbers that get used and abused in public debates. Secondly, there is clearly a selection bias on the PVV website, which could be understood better if we could see a breakdown of the type of issues and complaints. This was also stressed by the Polish embassy, whose spokesperson rightly remarked that the PVV reported numbers have no scientific value whatsoever.  This latter comment reached us through the SPITS newspaper (link in Dutch here) that managed, in its turn, to confuse the authors of the report on Polish perceptions in the Netherlands – the research was done by the Polish Institute for Public Affairs and GfK, but not Leiden university ( we co-hosted a presentation of the results in our Campus in the Hague). In the end, the only conclusion that can be drawn so far from the coverage of the  perceptions of Poles in the Netherlands report as opposed to the PVV complaint numbers announcement appears to be that some journalists do not pay much attention not only to science, but also to the basic facts.

For anyone who is interested in the actual data related to the perceptions of Poles in the Netherlands, a link to a summary of the findings and figures of the study can be found here. The full report is yet to be finalized and we look forward to examining the complete results.

Burgers, nationale politiek en de politisering van de EU

Caspar van den Berg & Carola van Eijk

Gisteren debatteerde de Tweede Kamer over de meerjarenbegroting van de Europese Unie, het Meerjarig Financieel Kader. Misschien nog wel opvallender dan wat in het debat zelf naar voren kwam, was dat het debat niet alleen via live-stream te volgen was, maar ook dat er veel over getwitterd werd (o.a. met #MFK en #eurotop) en dat de Volkskrant op de eigen website vrijwel van minuut tot minuut volgde wat aan de orde kwam. De geïnteresseerde burger kon eenvoudig de grote lijnen en belangrijkste onderwerpen van het debat tot zich nemen vanuit de luie stoel thuis of onderweg. In tegenstelling tot de vroege jaren 2000 kan er de afgelopen periode niet geklaagd worden over de aandacht voor Europa in de media, het parlement en het publieke debat.

Deze verandering hebben wij centraal gesteld toen we gevraagd werden mee te werken aan de bundel van de Raad voor het Openbaar Bestuur (Rob) over de relatie tussen Europa en haar burgers, getiteld Europa, burgerschap en democratie. Over de gespannen relatie tussen burgers en Europa en mogelijkheden om die te ontspannen. Naast onze bijdrage bogen tien andere wetenschappers zich over de vraag hoe erg het gesteld is met de relatie tussen Europa en burgers, en hoe die te verbeteren zou zijn.

In onze bijdrage, getiteld “Van permissive consensus tot political by-pass” zijn wij ingegaan op de politisering van de EU in Nederland. Tot aan de campagne over het referendum over het Grondwettelijk Verdrag begin 2005 was het adagium bij veel politici en de mainstream media over Europa nog “Het lééft niet, en het scóórt niet”. We typeren de pre-2005 periode van relatieve desinteresse in Europa bij burgers, media en parlement dan ook als een tijdperk van permissive consensus: politici en ambtenaren konden praktisch ongestoord hun gang gaan waar het Europa betrof.

Van die permissive consensus is anno 2012 weinig meer over. De permissiveness is gedaald, wat blijkt uit het feit dat méér kiezers hun stem bij nationale verkiezingen laten bepalen door EU-thema’s (van 1 % in 2004 tot 10 % in 2012), en de consensus is gedaald, wat blijkt uit het gedaalde percentage Nederlanders dat voorstander is van Nederland’s EU-lidmaatschap (van 69 % in 2005 tot 58 % in 2012). De politisering van de EU in Nederland is een feit.

Het Nederlandse “nee” heeft een grote impact gehad op bestuurlijk- en beleidsvlak. Politici ontdekten Europa als een issue dat wél tot leven gebracht kon worden en waarmee je wél kon scoren. Er ontstond bij veel politici en ambtenaren een sterk gevoel van “alles moet anders”. En veel werd anders: Nederland is sinds 2005 veranderd in een kritische partner in Europa, heeft een korting op de afdrachten gekregen en Europees beleid wordt minder als buitenlands beleid en meer als binnenlands beleid gezien.

De conclusie lijkt simpel: het referendum heeft laten zien dat het de EU bij burgers gepolitiseerd was, en in reactie daarop politiseerde de EU ook in politieke en ambtelijke arena. Toch is die relatie minder rechttoe rechtaan dan zij lijkt. Er is namelijk iets interessants aan de hand met die post-2005 politisering. Uit onderzoek bleek dat het de meeste nee-stemmers in het referendum geen “nee” zeiden tegen Europa, maar hun onvrede uitten tegen het destijds zittende kabinet en over het tekort aan informatie over het Vedrag. De politisering van de EU onder burgers vond dan ook feitelijk niet plaats in 2005-2006, maar pas vanaf 2009-2010, zo blijkt uit cijfers van TNS-NIPO.

Er zit dus een duidelijk verschil in timing tussen enerzijds de politisering onder politici en ambtenaren (2005-2007), en anderzijds de politisering van burgers (2009-2012). Politici en ambtenaren zagen het “nee” als een aanval op Europa en handelden daarnaar, terwijl de werkelijke electorale politisering pas een paar jaar later volgde, toen de economische crisis een duidelijke EU dimensie kreeg. In die zin zegt het verhaal van de politisering van de EU in Nederland ons dus misschien wel meer over de kloof tussen de burger en de nationale politiek dan over de kloof tussen de burger en Europa.